Thuỳ viết, sau khi xem Beyond Clueless – một video essay về phim teen do Charlie Shackleton đạo diễn.

Đối với nhân loại văn minh trên toàn thế giới, trường học là nơi hàng hàng lớp lớp người trẻ được tống qua trước khi chính thức bước vào đời. Ở đó, người trẻ tích nhặt những trải nghiệm góp phần hình thành nhân cách cá nhân, đóng khung con người họ, và ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của họ sau này. Nhờ đó, ký ức về quãng đời này luôn hằn sâu trong tâm khảm mỗi người, xen lẫn những đẹp đẽ của một thời trong sáng vô ưu với mặt trái đầy đen tối và vô minh của những ấu trĩ mông muội.

1. Thích nghi

Bước vào môi trường học đường, lần đầu tiên con người thực sự tiếp cận với sự đa dạng của cuộc đời. Người ta bắt đầu tiếp xúc trực tiếp với những kiểu tính cách và hành vi mà trước đây trong môi trường gia đình người ta có thể chưa biết tới. Người mạnh thể chất. Người giỏi tư duy. Con mọt cù lần. Những kẻ phớt đời. Hipster đường phố bụi bặm. Ngôi sao bóng bẩy. Kẻ thống trị. Người đi theo. Kẻ nổi loạn… Trường học như một xã hội thu nhỏ ở dạng phiên bản thử nghiệm và chịu sự giám sát của các thế lực người lớn. Ở đó, nó bắt đầu gán các vai trò và vị trí lên mỗi cá nhân. Người ta buộc phải chọn lấy một vai trò để có chỗ đứng cho mình.

Trong quá trình tìm kiếm và xác lập vị trí nhằm thích nghi và tồn tại được trong môi trường học đường, người trẻ bắt đầu thực hành các hành vi che giấu và nguỵ tạo, nhằm làm cho mình vừa vặn. Người ta cũng bắt đầu tìm kiếm và xác định các thế lực đồng minh, các thế lực đối lập và các bên trung lập. Xã hội thu nhỏ này có những quy tắc riêng, buộc những linh hồn trẻ tuổi ngây thơ phải tuân thủ theo một cách tương đối vô thức. Dưới áp lực và những khuôn khổ của nó, con người xã hội bên trong mỗi chúng ta hình thành.

2. Phát Lộ

Bên cạnh sự hình thành và phát triển của con người xã hội do tác động từ các tác lực ngoại lai, bên trong mỗi người trẻ cũng bắt đầu nảy nở những thay đổi về mặt tâm sinh lý trong gia đoạn dậy thì. Đi cùng với những thay đổi về mặt thể chất, những khát khao và ham muốn thầm kín bắt đầu trỗi dậy, xâm chiếm.

Giờ đây, khi ở trong một môi trường mở, đa dạng hơn, mới lạ hơn so với môi trường gia đình khép kín trước đây, nhiều va chạm có cơ hội xảy ra và tạo những xung động trong tâm lý người trẻ, tiếp sức để các ham muốn và khát khao thầm kín ngày càng phát triển mạnh. Người trẻ thấy mình đối mặt với nhiều hoang mang. Cảm xúc của nó mạng lại quá sức mạnh mẽ, bởi nó mới lạ, vượt ra khỏi các quy chuẩn về đạo đức, vượt ra ngoài niềm tin con trẻ mà gia đình đã xây dựng nên. Những khát khao gặp phải những cấm kỵ dồn nén, chỉ chực chờ thời điểm để bục bung ra.

3. Đánh mất

Trước những xung động mới xuất hiện, người ta thường có các xu hướng: hoặc chối bỏ, hoặc kìm nén, hoặc ghê tởm ruồng bỏ, hoặc tự ngăn cấm, hoặc lạm dụng, ám ảnh. Về cơ bản, đây đều là các biểu hiện của sự chối bỏ, xuất hiện do nỗi sợ và sự thiếu hiểu biết, thiếu sự hướng dẫn, cảm thông và thấu hiểu.

Càng chối bỏ, càng dồn nén, các xung động này càng mạnh lên, dần dần vượt ra ngoài tầm kiểm soát và dẫn đến mất kiểm soát hành vi. Cuối cùng, rồi thì nó cũng bùng nổ, ào ào tuôn ra như dung nham núi lửa, gây hậu quả khôn lường.

Những cơn bộc phát đầy giận dữ phá huỷ những trật tự cũ, mối quan hệ cũ và cả con người cũ. Giờ đây, người ta không thể quay lại cái thế giới êm đềm của tuổi thơ được nữa. Người trẻ đã bước qua cánh cửa, đặt những bước chân đầu tiên vào thế giới bất định và điên rồ của người lớn rồi.

4. Khởi đầu mới

Không thể quay đầu, đó là một niềm nuối tiếc của rất nhiều người trẻ. Thế giới người lớn là một trong những niềm khao khát màu hồng, nơi người trẻ nghĩ rằng nó có thể đem lại cho họ tất cả những tự do, sức mạnh, thành công và hạnh phúc mà họ hằng mơ ước. Tuy vậy, những bước chân đầu tiên trên miền đất mới này rớm máu, họ đã bị bẻ vụn từ bên trong bởi những biến cố khủng khiếp trong giai đoạn dậy thì trước đó, để lại nơi họ những vết sẹo vĩnh viễn. Chưa kịp hoàn hồn, những bão táp của thế giới người lớn chực chờ xô đổ họ. Trong thế giới này, chỉ những kẻ mạnh mẽ và khôn ngoan mới có thể vươn lên được. Phần lớn mọi người, nếu để cho sự ngây thơ, lười biếng và yếu đuối chi phối, cùng với “vận xui”, kết cục duy nhất là trở thành chất nền cho thế giới.

Những ảo tưởng thơ ngây vụt tắt, cuộc đời đó là thách thức nhưng cũng là cơ hội. Và như một tiến trình lịch sử hiển nhiên, những hạt mầm đã gieo giờ đến lúc nảy nở đâm chồi. Trước những cám dỗ mới, mỗi người có một cách đối phó riêng. Sau khi đã trải qua những năm tháng học đường với tất cả những sứt sẹo mà cái xã hội thu nhỏ đó mang lại, người trẻ ít nhiều được chuẩn bị để đương đầu.

5. Dấn thân

Bắt nhịp được với guồng quay mới, người trẻ dấn thân vào hành trình xác lập vị trí của mình trong đời. Những bài học mà tuổi trẻ đã dành cho họ là vô giá và sẽ theo họ suốt cuộc đời, ảnh hưởng tới mỗi quyết định trong tương lai của họ, tới số phận của họ, tới kết cục của họ. Và với hành trang đó, người ta biết nhìn cuộc đời một cách thực tế hơn, khôn ngoan hơn. Những hoài bão lớn lao vẫn còn đó, và đường đi còn diệu vợi. Nhưng dù cuộc đời phía trước là một ẩn số, không gì ngăn được người trẻ dấn bước trên đại lộ mà họ đã băng rừng vượt suối đi qua những u minh đầu đời để ra đến được. Người ta phải tiếp tục chạy để được ở trên đường chạy.

Và như Rasul Gamzatovich Gamzatov đã nói: “Thế có nghĩa là đôi chân tôi sẽ phải đi hoài không nghỉ trên trái đất này, đôi mắt tôi sẽ phải ngắm nhìn không chán những miền đất mới trên hành tinh này, và trái tim tôi – phải luôn sinh ra những bài ca mới.”