Tác giả: W. Keith Campbell
Dịch giả: Linh Pham

Rất lâu trước bức ảnh selfie đầu tiên, Người Hy Lạp, La Mã cổ đại có 1 truyền thuyết về một người có đôi chút ám ảnh bởi vẻ ngoài của mình. Truyền thuyết kể rằng, Narcissus là một anh chàng đẹp trai, đi khắp thế giới để tìm nửa kia của mình. Sau khi từ chối nữ thần Echo, anh ta thoáng thấy hình bóng mình trên một dòng sông và đem lòng yêu nó. Không thể rời mắt khỏi hình bóng đó, Narcissus chết đuối. Một đóa hoa mọc lên nơi anh ta chết, được gọi là hoa thủy tiên (Narcissus). 

Truyền thuyết ấy mô tả định nghĩa cơ bản về sự ái kỷ: tự cao, lấy mình làm trung tâm. Nhưng đó không chỉ là loại hình tính cách thường xuất hiện ở mục tư vấn. Đây là một tổ hợp các đặc điểm được phân loại và nghiên cứu bởi các nhà tâm lí học. Định nghĩa khoa học của sự ái kỷ là sự tự cao quá lớn về bản thân. Từ nhiều góc độ khác nhau, người ái kỷ cho rằng mình đẹp hơn, thông minh hơn, và quan trọng hơn tất cả mọi người, và họ xứng đáng được sự quan tâm đặc biệt. Các nhà tâm lí học công nhận 2 dạng ái kỷ là đặc điểm nhân cách, đó là: “tự mãn, tự cao” và “mặc cảm, tự ti”. Còn có bệnh rối loạn nhân cách ái kỷ, một dạng nghiêm trọng hơn, sẽ được nhắc đến ở phần sau 

“Tự cao” là triệu chứng thường gặp nhất, biểu hiện qua tính cách hướng ngoại, muốn làm chủ, và khao khát được chú ý. Những người này tìm kiếm sự chú ý và quyền lực, đôi khi là chính trị gia, người nổi tiếng, hoặc các nhà lãnh đạo văn hóa. Đương nhiên, không phải ai theo đuổi vị trí quyền lực trên đều là người ái kỷ. Nhiều người xuất phát từ lí do tích cực, như khám phá tiềm năng của bản thân, hoặc giúp cuộc sống mọi người trở nên tốt đẹp hơn. Nhưng những người ái kỷ tìm kiếm quyền lực bởi vị thế và sự chú ý đi kèm với nó. 

Ngược lại, những người ái kỷ tự ti có thể rất ít nói và hướng nội. Họ có ý thức mạnh mẽ về quyền của mình, nhưng rất dễ cảm thấy bị đe dọa hoặc coi thường 

Ở cả hai trường hợp, mặt trái của sự tự luyến bộc lộ thông qua tiếp xúc lâu dài. Người ái kỉ thường tỏ ra ích kỉ, nên những nhà lãnh đạo dạng này thường đưa ra quyết định mạo hiểm và phi đạo đức. Và những người ái kỉ có thể không thành thật, không chung thủy với bạn đời. Khi cái nhìn lạc quan về bản thân bị thách thức, họ có thể trở nên rất hung dữ và nóng giận. Đây có thể coi là một căn bệnh mà người mắc bệnh cảm thấy rất thoải mái, trong khi những người xung quanh cảm thấy khổ sở. 

Ở mức cực độ, hành vi này còn được phân loại là một dạng rối loạn tâm lí gọi là rối loạn nhân cách ái kỉ. Nó ảnh hưởng từ 1% đến 2% dân số, thường là nam giới. Chẩn đoán này thường dành cho lứa tuổi trưởng thành. Những người trẻ tuổi, đặc biệt là trẻ em, có xu hướng lấy bản thân làm trung tâm, nhưng đây có thể là một điều bình thường trong quá trình phát triển. Cuốn “Chẩn đoán và thống kê” tái bản lần thứ 5 của Hiệp hội Tâm lí học Hoa Kì miêu tả một số đặc điểm tính cách liên quan đến chứng rối loạn nhân cách ái kỉ. Bao gồm cái nhìn tự mãn về bản thân, khó khăn trong việc đồng cảm, mong muốn đặc quyền, và nhu cầu được kính trọng và chú ý. Những đặc điểm trên sẽ phản ánh bệnh rối loạn nhân cách khi nó ảnh hưởng cuộc sống của người đó và gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng. Hãy tưởng tượng, thay vì chăm sóc vợ/chồng và con cái, bạn lại coi họ là một nguồn đem lại sự ngưỡng mộ và chú ý cho bản thân Hoặc thay vì tìm kiếm những phản hồi mang tính chất xây dựng về bản thân, bạn lại phản bác những người cố gắng giúp bạn và khăng khăng là họ sai. 

Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến bệnh ái kỉ? Nghiên cứu trên những cặp song sinh cho thấy sự ảnh hưởng về di truyền là khá lớn mặc dù ta không biết loại gene nào đã được nghiên cứu Nhưng môi trường sống cũng là yếu tố liên quan, Cha mẹ nào hay đặt con làm trung tâm có thể dẫn đến sự tự cao ở đứa trẻ. Ngược lại, cha mẹ lạnh nhạt và kiểm soát sẽ dẫn đến sự tự ti ở người con. 

Sự ái kỉ thường xảy ra nhiều hơn ở những nền văn hóa coi trọng cá nhân và sự thể hiện bản thân. Ví dụ như ở Mỹ, Ái kỷ là một đặc điểm nhân cách phổ biến từ những năm 1970 khi chủ nghĩa cộng đồng của những năm 60 nhường chỗ cho sự phát triển cá nhân và sự đi lên của chủ nghĩa vật chất. Gần đây, mạng xã hội cũng góp phần thúc đẩy khả năng thể hiện bản thân, dù vậy, cũng phải chú ý rằng chưa có bằng chứng nào cho thấy mạng xã hội dẫn đến ái kỉ. Đúng hơn, nó là phương tiện để người ái kỉ tìm kiếm địa vị xã hội và sự chú ý. 

Vậy, liệu có cách nào giúp người ái kỉ cải thiện đặc điểm tính cách tiêu cực này? Câu trả lời là có. Bất cứ điều gì đem đến sự phản ánh chân thực về hành vi hoặc giúp nâng cao sự quan tâm đến mọi người như là tâm lí trị liệu, hoặc học cách đồng cảm, có thể rất hữu dụng. Điều khó khăn ở đây là đối với những người rối loạn nhân cách ái kỉ, sự rèn luyện nâng cao bản thân có thể là một thách thức. Đối với họ, nhìn nhận bản thân ở một góc độ không tốt là rất khó khăn.