Tác giả: Anna Lembke. Tiến sĩ Lembke là bác sĩ tâm lý kiêm giáo sư tại đại học Stanford. Tiểu luận này được tóm tắt từ cuốn sách mới của bà có tên “Dopamine Nation: Finding Balance in the Age of Indulgence,” được Dutton xuất bản ngày 24/8/2021.
Thuỳ biên dịch từ tiểu luận được đăng trên The Wall Street Journal đăng ngày 13/8/2021

Một trong những bệnh nhân của tôi, là một chàng trai khoảng 20 tuổi sáng sủa và chu đáo, đến gặp tôi vì chứng rối loạn lo âu và trầm cảm suy nhược. Cậu đã bỏ học đại học và dọn về sống với bố mẹ. Cậu mơ hồ có ý định tự tự. Hầu như ngày nào cậu cũng chơi game và chơi đến rất khuya.

Nếu như là 20 năm trước, điều đầu tiên tôi làm cho một bệnh nhân như thế này là kê đơn thuốc chống trầm cảm. Nhưng bây giờ, tôi đề xuất một thứ hoàn toàn khác: kiêng dopamine. Tôi đề nghị anh ấy tránh xa tất cả các loại màn hình, bao gồm cả video game, trong vòng một tháng.

Trong suốt sự nghiệp của mình, với tư cách là một bác sĩ tâm lý, tôi ngày càng gặp nhiều bệnh nhân mắc chứng trầm cảm và rối loạn lo âu, bao gồm cả những người trẻ, khỏe mạnh và được gia đình yêu thương, học vấn cao và tương đối giàu có. Vấn đề của họ không phải là chấn thương tâm lý, lệch lạc xã hội hay nghèo đói. Vấn đề của họ là quá nhiều dopamine, một chất hoá học được tạo ra trong não có chức năng dẫn truyền thần kinh, liên quan đến cảm giác vui vẻ, khoái lạc và phần thưởng.

Khi chúng ta làm điều gì đó mà chúng ta thích – như là chơi game, đối với bệnh nhân của tôi – não tiết ra một ít dopamine và chúng ta cảm thấy vui vẻ. Nhưng một trong những phát hiện quan trọng nhất trong lĩnh vực khoa học thần kinh trong vòng 75 năm qua là việc: cảm giác vui vẻ và cảm giác đau đớn được xử lý bởi những phần não giống nhau và bộ não phải làm việc rất vất vả mới có thể giữ được cho chúng cân bằng. Bất cứ khi nào cán cân này có xu hướng hơi lệch qua một bên, não sẽ cố gắng rất nhiều để khôi phục lại sự cân bằng bằng cách hướng cán cân về phía ngược lại, các nhà thần kinh học gọi quá trình này là cân bằng nội môi.

Ngay khi dopamine được giải phóng, bộ não sẽ thích ứng với nó bằng cách giảm hoặc “điều hoà” số lượng các thụ thể tiếp nhận dopamine được kích thích. Điều này làm cho não bình tĩnh lại bằng cách nghiêng về bên đau, đó là lý do tại sao khoái cảm lại thường đi kèm với cảm giác nôn nao khó chịu hoặc xuống dốc. Nếu chúng ta đợi đủ lâu, cảm giác đó qua đi và trạng thái cân bằng được phục hồi. Nhưng xu hướng tự nhiên của con người là chống lại cơ chế này bằng cách quay trở lại nguồn tạo khoái cảm để tiếp nhận một đợt kích thích mới.

Nếu chúng ta duy trì mô hình này trong nhiều giờ mỗi ngày, liên tục nhiều tuần, nhiều tháng liền, bộ não sẽ thay đổi điểm thiết lập để đạt được khoái cảm lên một mức mới. Lúc đó, chúng ta phải liên tục chơi game, không phải là để thấy thích thú mà là chỉ để cảm thấy được bình thường. Ngay khi chúng ta ngừng chơi, chúng ta gặp phải những triệu chứng phổ biến khi ngừng sử dụng bất cứ loại chất gây nghiện nào: lo lắng, khó chịu, mất ngủ, không thoải mái và đầu óc chúng ta liên tục tơ tưởng đến việc sử dụng (chất gây nghiện hoặc điện thoại để chơi game), hay còn gọi là lên cơn, thèm muốn.

Bộ não của chúng ta đã phát triển cơ chế cân bằng này qua hàng triệu năm trong điều kiện thú vui thì khan hiếm còn sự nguy hiểm thì luôn hiện hữu. Vấn đề là trong thời điểm hiện tại chúng ta không còn sống trong thế giới đó nữa. Thay vào đó, chúng ta đang sống trong một thế giới thừa thãi. Số lượng, sự đa dạng và hiệu lực của các loại thuốc và hành vi có tính tăng cường cao ở thời điểm hiện tại là lớn hơn bao giờ hết. Ngoài các loại chất gây nghiện cơ bản như đường và các loại opioid, chúng ta còn có một thể loại nghiện điện tử hoàn toàn mới chưa tồn tại cho đến thời điểm 20 năm trước: nhắn tin, tweet (facebook), lướt web, mua sắm trực tuyến và cờ bạc-cá độ trực tuyến. Các sản phẩm kỹ thuật số này được thiết kế để gây nghiện, sử dụng flash light, các âm thanh mang tính cỗ vũ-ăn mừng và “lượt thích”  – để hứa hẹn phần thưởng lớn hơn bao giờ hết nằm cách bạn chỉ một cú chạm/nhấp chuột.

Tuy nhiên, bất chấp việc tiếp cận với tất cả các loại kích thích tạo cảm giác dễ chịu này, chúng ta trở nên khốn khổ hơn bao giờ hết. Tỉ lệ trầm cảm, rối loạn lo âu, đau đớn về thể giác và tự tử tăng cao trên toàn thế giới, đặc biệt là tại các quốc gia giàu có. Theo Báo cáo Hạnh phúc Thế giới, xếp hạng 156 quốc gia theo mức độ hạnh phúc mà người dân của họ tự cảm nhận thấy ở bản thân, người Mỹ cho biết họ cảm thấy ít hạnh phúc hơn trong năm 2018 so với thời điểm năm 2008. Các nước giàu có khác cũng nhận thấy sự sụt giảm trong số điểm hạnh phúc do người dân tự đánh giá, bao gồm Bỉ, Canada, Đan Mạch, Pháp, Nhật Bản, New Zealand và Ý. Nghiên cứu về Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu cho thấy số lượng các ca trầm cảm mới trên thế giới đã tăng lên 50% trong giai đoạn 1990-2017, trong đó mức tăng cao nhất thuộc về các khu vực có thu nhập cao nhất, đặc biệt là Bắc Mỹ.

Thật khó để thấy rõ bằng mắt thường những nguyên nhân và hệ quả của việc theo đuổi dopamine. Chỉ khi chúng ta ngừng sử dụng, chúng ta mới có thể thấy các tác động thực sự của việc tiêu thụ nó đối với cuộc sống của chúng ta. Đó là lý do tôi đã đề nghị bệnh nhân của mình bỏ chơi game trong vòng một tháng, đủ thời gian để não của cậu ấy thiết lập lại cân bằng dopamine. Nó không hề dễ dàng, nhưng cậu ấy được thúc đẩy bởi ý tưởng phản trực giác rằng việc kiêng những thứ khiến cậu ấy cảm thấy vui vẻ trong ngắn hạn có thể thực sự khiến cậu ấy cảm thấy tốt hơn trong dài hạn.

Trước sự ngạc nhiên của mình, cậu ấy đã thực sự cảm thấy tốt hơn nhiều so với trước đây, ít lo lắng và trầm cảm hơn. Cậu ấy thậm chí đã có thể chơi game lại mà không bị ảnh hưởng tiêu cực, bằng cách giới hạn thời gian chơi xuống dưới hai ngày một tuần, dưới hai tiếng một ngày. Bằng cách đó, cậu ấy có đủ thời gian để dopamine trong não được khôi phục lại về mức cân bằng.

Cậu cũng tránh chơi những trò quá mạnh, những trò mang tính gây nghiện cao mà trước đây mỗi khi bắt đầu chơi là cậu không dừng lại được. Cậu dùng riêng một máy tính để chơi game và dùng một máy khác để học tập và nghiên cứu, nhằm tách bạch việc chơi game khỏi việc học hành một cách vật lý. Cuối cùng, cậu cũng cam kết chỉ chơi cùng bạn bè, không bao giờ chơi với người lạ, vậy nên việc chơi game còn giúp cậu tăng cường các mối liên hệ xã hội của mình. Bản thân kết nối giữa người với người cũng là một nguồn dopamine mạnh mẽ và dễ thích ứng.

Không phải ai cũng chơi game, nhưng hầu như tất cả chúng ta đều lựa chọn một loại hình giải trí kỹ thuật số gây nghiện, và thường thí nó liên quan đến việc sử dụng điện thoại thông minh – nó cũng giống việc chích xì ke ở thế hệ trước đây vậy. Việc giảm sử dụng điện thoại là cực kỳ khó, bởi vì mới đầu nó tạo ra cơn đau cân bằng trong não, làm cho chúng ta cảm thấy bồn chồn và cáu kỉnh. Nhưng nếu chúng ta có thể duy trì đủ lâu, thì lợi ích của việc cân bằng dopamine là rất lớn. Chúng ta bớt bị phân tâm bởi cảm giác thèm muốn, chúng ta tập trung hơn vào hiện tại, và những niềm vui nhỏ bất ngờ trong cuộc sống chính là sự đền bù xứng đáng.