Trích thư Van Gogh gửi cho em trai Theo của ông ngày 3/11/1881
Thuỳ biên dịch

Theo thương mến,

Anh muốn nói với em về những suy nghĩ trong lòng mình. Có lẽ em đã biết về nó, và những gì anh sẽ kể cũng không phải là mới nữa.

Mùa hè này, anh đã yêu Kee Vos nhiều đến mức anh không thể tìm được từ ngữ nào để diễn tả được tình yêu đó tốt hơn là “như thể Kee Vos là người thân thiết nhất với anh, và anh là người thân thiết nhất với Kee Vos”. Và – anh đã nói những lời này với cô ấy. Nhưng khi anh nói ra, cô ấy đáp lại rằng trước đây và sau này đối với cô ấy đều như nhau cả, cô ấy không thể đáp lại tình cảm của anh.

Anh đã rơi vào một tình thế khó xử kinh khủng khiếp, không biết phải làm thế nào. Liệu rằng anh nên chấp nhận lời từ chối đó – hay tiếp tục dũng cảm tin rằng mình vẫn còn cơ hội.

Và anh đã chọn cái sau. Cho đến bây giờ anh vẫn chưa thấy hối hận về quyết định của mình, cho dù lời từ chối của cô ấy vẫn ngày ngày dày vò anh.

Kể từ đó, tất nhiên, anh đã chịu đựng rất nhiều “nỗi đau khổ hèn mọn của kiếp người”, những điều mà nếu được viết ra thành sách thì sẽ có thể khiến cho một số người thích thú, mặc dù họ sẽ không cảm thấy dễ chịu chút nào nếu người trực tiếp trải qua những điều này là họ. Tuy nhiên, cho đến bây giờ, anh vẫn cảm thấy vui vì ít nhất là người ta cũng có thể học được chút gì đó từ chuyện của anh, và đối với bản thân anh thì là tự cho mình thêm một chút can đảm. Em hãy hiểu rằng trong những trường hợp như thế này, rất khó để người ta có thể biết được mình có thể làm gì, nên làm gì và phải làm gì. Nhưng chúng ta tìm thấy con đường của mình khi đi lang thang chứ không phải ngồi im một chỗ.

Trước đây anh chưa kể với em những điều này trong những lá thư trước là bởi vì lúc đó anh thấy bản thân mình còn quá mơ hồ và chưa biết làm thế nào để giải thích cho em rõ.

[…]

Giờ đây mọi thứ đã trở nên rõ ràng hơn. Đầu tiên là Kee nói không, và hơn nữa anh tin rằng anh sẽ gặp rất nhiều vấn đề với những người lớn tuổi, những người cho rằng mọi thứ như vậy là đã ngã ngũ và ép buộc anh phải từ bỏ. Tuy nhiên, hiện tại, anh tin rằng họ sẽ xử trí vấn đề này một cách cẩn trọng, giữ cho anh ở một trạng thái lơ lửng và lừa gạt anh cho đến khi lễ kỷ niệm của Chú và dì Stricker kết thúc vào tháng 12. Vì họ muốn tránh tai tiếng. Tuy nhiên, sau đó, anh nghĩ rằng họ sẽ tìm cách loại bỏ anh.

Xin hãy bao dung với anh khi anh phải dùng những lời lẽ gay gắt này để giải thích cho em rõ tình hình. Phải thừa nhận rằng cách anh nhìn sự việc này có chút khắc nghiệt, nhưng dù sao nó cũng sẽ cho em biết rõ hơn về tình thế của anh bây giờ. Vậy nên đừng nghĩ rằng anh thiếu tôn trọng những người lớn tuổi.

[…]

Nhưng em cũng cần hiểu rằng, anh sẽ không bỏ qua cơ hội nào để được gần cô ấy, anh dám tuyên bố là như vậy.

Anh sẽ yêu cô ấy thật lâu.

Và rồi một ngày một ngày nào đó, cô ấy cũng sẽ yêu anh.

Càng biến mất khỏi cuộc đời anh, cô ấy càng xuất hiện nhiều hơn trong lòng anh.

Theo, chẳng phải em cũng đã yêu rất nhiều lần sao? Ước gì em ở đây, bởi vì, hãy tin anh, những “nỗi đau khổ hèn mọn” cũng có giá trị của nó. Đôi khi trong hoang vắng, có những khoảnh khắc người ta như ở trong địa ngục, và thực sự là như vậy, nhưng – nó cũng mang đến những thứ khác, những thứ tốt đẹp hơn. Có ba giai đoạn, thứ nhất là không yêu và không được yêu, thứ hai là yêu và không được yêu (là trường hợp mà anh nói đến ở trên), thứ ba là yêu và được yêu.

Anh nghĩ rằng giai đoạn thứ 2 thì tệ hơn giai đoạn đầu, nhưng không tốt bằng giai đoạn thứ 3.

Bây giờ, chàng trai, hãy yêu đi và kể cho anh nghe về nó. Hãy giữ im lặng về những gì anh đã kể cho em và thông cảm với anh.