Tác giả: Maria Popova
Thuỳ sưu tầm và biên dịch

Lisel Mueller trong một bài thơ ngắn nhưng đầy ấn tượng của mình đã viết về điều mang lại ý nghĩa cho nhân sinh: “Điều gì tồn tại thì tồn tại để rồi mất đi và trở nên quý giá.”

Trở nên quý giá chính là việc của tình yêu, là nhiệm vụ của tình yêu, là phần thưởng lớn lao mà tình yêu mang lại. Là sự trả thù đối với cái chết. Là phép màu của con người khiến cho nhân sinh ngắn ngủi không những bớt thống khổ mà còn trở nên đẹp đẽ, mỹ lệ.

Việc chúng ta đánh mất mọi thứ mình từng có và mọi người mà chúng ta từng yêu thương đã đủ đau khổ rồi, thì việc đánh mất bản thân cuộc sống lại còn đau khổ hơn – bởi chúng ta là một chức năng trong một vũ trụ mà ở đó phần số đã được định sẵn, không thể nào khác được. Nhưng hầu hết bi kịch trong đời của chúng ta xuất phát từ nỗi sợ mất mát – xuất phát từ nhận thức và ý thức sâu sắc về sự hữu hạn trong cuộc đời của mỗi con người – do đó mà chúng ta quên mất mình quan trọng với nhau như thế nào, phung phí phép màu, cơ hội và thời gian chúng ta còn sống bên nhau vào những thứ không phải là tình yêu, chỉ để hoảng hốt nhận ra sai lầm của mình khi đã quá muộn. Chúng ta viết những bài thơ, bài hát về những bi kịch do chính mình tạo ra – “đến lúc buông tay anh mới nhận ra, yêu một người chỉ để mất đi một người”; “chẳng cần ai để nói, chỉ cần một mình tôi đứng đây”; “lúc nào anh cũng bận, anh bận yêu một người khác” – và chúng ta cứ tiếp tục sống như vậy.

Rumi tin rằng bạn phải “đánh cược tất cả vì tình yêu, nếu bạn là một con người đích thực.” Rumi, cổ xưa và vĩnh cửu. Rumi thu hút bởi sự tận tâm trong tư duy, sự hùng hồn của ngôn từ và trí tuệ sâu sắc của mình. Xoay tròn đầy uy nghi trong chiếc áo choàng lụa dài, Rumi khinh miệt và coi thường văn hoá tôn thờ địa vị. Thơ ca của ông như dung nham của núi lửa phun trào, mãnh liệt và cháy bỏng.

Trong sáu mươi sáu năm cuộc đời, Rumi đã sáng tác gần sáu mươi sáu nghìn câu thơ, xuất phát từ sự tận hiến hân hoan, mong muốn sống trọn vẹn hơn và yêu sâu sắc hơn. Sau khi làm chủ được sự kết hợp giữa các nguyên tắc toán học và âm nhạc để tạo nên cấu trúc và giai điệu của thơ bốn câu, ông trở thành một bậc thầy của thể thơ ghazal với một loạt các câu đôi, mỗi câu gợi lên một hình ảnh thơ khác nhau, mỗi câu đều có cùng một điệp khúc — một dạng điêu khắc động lực học mang đầy bất ngờ, cuồng nhiệt theo nhịp điệu.

Khi dịch một bài thơ, đặc biệt là thơ của những tác giả cổ xưa như Rumi, người dịch phải đối mặt với một thách thức vô cùng lớn. Đó là việc làm thế nào để không chỉ dịch đúng từ ngữ, mà còn phải tái tạo lại được linh hồn, cảm xúc và sự thật nghệ thuật đã tồn tại trong một thời đại và nền văn hóa đã xa xưa, để nó có thể được cảm nhận trọn vẹn trong một thời đại và nền văn hóa mới. Điều này đòi hỏi người dịch phải có sự sáng tạo, tinh tế và một sự thấu hiểu sâu sắc.

Haleh Liza Gafori khi cố gắng dịch thơ của Rumi sang tiếng Anh đã nói:

“Ngôn ngữ Farsi và tiếng Anh mang những đặc tính thơ ca khá khác nhau. Trong tiếng Anh, không thể tái hiện sự tương tác phong phú của âm thanh và vần điệu (cả ở giữa lẫn ở cuối câu) và cũng khó mà thể hiện được cách chơi chữ đặc trưng vốn đóng vai trò rất quan trọng trong các bài thơ của Rumi. Các phép ẩn dụ, trừu tượng và cường điệu rất phong phú trong thơ Ba Tư lại đối lập với sự tối giản và cụ thể đặc trưng của thơ tiếng Anh, đặc biệt là trong tiếng Anh hiện đại. Tôi phải tìm cách tôn trọng những yêu cầu của thơ ca Mỹ đương đại và gợi lên âm nhạc của nó, đồng thời, tôi hy vọng, chuyển tải được chuyển động xoay tròn và sự tiến triển nhảy vọt của tư tưởng và hình ảnh trong thơ của Rumi… Tôi đã chọn những bài thơ mà tôi thấy đẹp, ý nghĩa và trung tâm trong tầm nhìn của Rumi, những bài thơ mà tôi cảm thấy mình có thể dịch thành công và nói lên được tiếng nói của thời đại chúng ta.”

Dưới đây là bài thơ LET’S LOVE EACH OTHER qua giọng đọc của Haleh Liza Gafori:

LET’S LOVE EACH OTHER
by Rumi (translated by Haleh Liza Gafori)

Let’s love each other,
let’s cherish each other, my friend,
before we lose each other.

You’ll long for me when I’m gone.
You’ll make a truce with me.
So why put me on trial while I’m alive?

Why adore the dead but battle the living?

You’ll kiss the headstone of my grave.
Look, I’m lying here still as a corpse,
dead as a stone. Kiss my face instead!