Tác giả: Kai-Fu Lee
Nguồn: AI Superpowers
Thuỳ sưu tầm và biên dịch

Văn hoá của Trung Quốc và cách thức tổ chức vận hành của các công ty Trung Quốc là một thách thức cho việc áp dụng làn sóng thứ hai của AI lên các doanh nghiệp theo kiểu truyền thống. Nhưng trong các ngành công nghiệp, nơi việc kinh doanh trí tuệ nhân tạo có thể tạo ra bước nhảy vọt trong các hệ thống được kế thừa, Trung Quốc đang bước đi một cách nghiêm túc. Việc Trung Quốc còn tương đối lạc hậu trong một số lĩnh vực như là dịch vụ tài chính, hoá ra lại là bàn đạp để thúc đẩy sự phát triển của các ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Một trong những lĩnh vực hứa hẹn nhất là tài chính vi mô dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo.

Ví dụ, khi Trung Quốc nhảy cóc bỏ qua việc phát triển thẻ tín dụng để chuyển thẳng lên thanh toán qua di động, nó quên mất một trong những thành phần trọng yếu của bài toán tiêu dùng: đó chính là tín dụng. WeChat và Alipay cho phép bạn kết nối trực tiếp với tài khoản ngân hàng của bạn, nhưng dịch vụ cốt lõi của họ không cho phép bạn chi nhiều hơn số tiền mà bạn có trong khi bạn đang chờ đợi tháng lương tiếp theo.

Nhờ có khoảng trống này, Smart Finance – một ứng dụng dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo đã sử dụng thuật toán để duyệt hàng triệu khoản vay nhỏ. Thay vì hỏi người vay tiết lộ thông tin về số tiền mà họ kiếm được, nó chỉ cần yêu cầu truy cập một số thông tin trong điện thoại của người vay tiềm năng. Dữ liệu này tạo thành một loại vân tay kỹ thuật số, có khả năng dự đoán liệu người vay có thể hoàn trả khoản vay ba trăm đô hay không.

Thuật toán học sâu (deep-learning) của Smart Finance không chỉ nhìn vào những số liệu hiển nhiên, như số tiền bạn có trong WeChat Wallet của bạn. Thay vào đó, khả năng dự đoán của nó bắt nguồn từ các điểm dữ liệu có vẻ như không liên quan đến khả năng trả nợ dưới con mắt của các nhân viên cho vay ở ngân hàng thông thường. Ví dụ, nó xem xét tốc độ bạn điền thông tin ngày tháng năm sinh, dung lượng pin còn lại của điện thoại, cùng hàng ngàn các thông số khác.

Dung lượng pin còn lại của một người thì liên quan gì đến khả năng trả nợ của người đó? Những câu hỏi dạng này không thể trả lời một cách đơn giản trong quan hệ nhân quả thông thường. Nhưng đó không phải là dấu hiệu về sự hạn chế của trí tuệ nhân tạo. Nó là dấu hiệu về sự hạn chế của tư duy con người trong khả năng nhận thức được những mối tương quan nằm ẩn trong các luồng dữ liệu khổng lồ. Bằng cách huấn luyện các thuật toán của mình thông qua hàng triệu khoản vay – một số được hoàn trả và một số không – Smart Finance đã phát hiện ra hàng ngàn đặc điểm hành vi ở ngươi dùng có liên quan đến khả năng trả nợ, kể cả khi những điểm tương quan này không thể được giải thích theo một cách đơn giản mà con người có thể hiểu được. Những số liệu khác thường này tạo thành cái mà Ke Jiao – người sáng lập Smart Finance – gọi là “tiêu chuẩn mới của cái đẹp” trong ngành cho vay, một phương thức thay thế cho phương thức dự đoán cũ dựa trên thu nhập, mã bưu điện và thậm chí là cả lịch sử vay.

Lượng dữ liệu khổng lồ đang ngày càng nhiều lên tiếp tục giúp tinh chỉnh và hoàn thiện các thuật toán này, cho phép công ty mở rộng quy mô và hạn mức vay cho các nhóm đối tượng trước đây thường bị các ngân hàng truyền thống của Trung Quốc từ chối cho vay như: người trẻ và lao động nhập cư. Cuối năm 2017, công ty tạo ra hơn 2 triệu khoản vay một tháng với tỉ lệ nợ tồn đọng ở mức thấp, một con số, thành tích khiến các ngân hàng truyền thống phải cực kỳ ghen tị.

“THUẬT TOÁN SẼ TRÔNG THẤY BẠN NGAY BÂY GIỜ”

Nhưng các việc áp dụng trí tuệ nhân tạo không chỉ dừng lại ở lĩnh vực kinh tế. Khi ứng dụng chúng vào các dịch vụ công cộng dựa trên thông tin, nó cho phép đại chúng hoá các dịch vụ chất lượng cao cho những người trước đây không thể chi trả cho chúng, Một trong những dịch vụ hứa hẹn nhất trong số đó là chẩn đoán y khoa. Các nhà nghiên cứu hàng đầu tại Mỹ như Andrew Ng và Sebastian Thrun đã chứng minh các thuật toán ưu tú cho phép có khả năng chẩn đoán một số bệnh cụ thể dựa trên hình ảnh với độ chính xác ngang với bác sĩ – chẩn đoán viêm phổi thông qua phim chụp x quang lồng ngực và chẩn đoán ung thư da thông qua ảnh. Nhưng trong tương lai, trí tuệ nhân tạo sẽ được áp dụng rộng rãi trong lĩnh vực y tế để xử lý toàn bộ quá trình chẩn đoán cho nhiều loại bệnh khác nhau.

Giờ đây, kiến thức y tế – cùng với khả năng chuẩn đoán chính xác – vẫn đang nằm trong tay của một số ít người cực kỳ tài năng, những người với trí nhớ không hoàn hảo và thời gian bị giới hạn để có thể bắt kịp tất cả các tiến bộ mới trong toàn bộ lĩnh vực. Có rất nhiều kiến thức y khoa nằm rải rác trên internet nhưng không được sắp xếp có hệ thống, mang tính điều hướng (phục vụ marketing bán hàng) và không được kiểm chứng. Các dịch vụ chẩn đoán y khoa hạng nhất vẫn đang bị chi phối nhiều bởi yếu tố địa lý, và thẳng thắn mà nói thì, nó dựa trên khả năng chi trả của người dùng dịch vụ.

Điều này đặc biệt khắc nghiệt ở Trung Quốc, nơi các bác sĩ được đào tạo bài bản đều chọn ở lại các đô thị giàu có. Đi ra ngoài khu vực Bắc Kinh và Thượng Hải, bạn sẽ thấy một sự chênh lệch lớn về đẳng cấp của những bác sĩ ở đây so với những người ở trung tâm thành phố lớn. Kết quả là gì? Bệnh nhân từ khắp mọi nơi trên cả nước tìm mọi cách để có thể được điều trị tại các bệnh viện lớn, xếp hàng chờ đợi trong suốt nhiều ngày liền và làm cạn kiệt các nguồn lực có giới hạn.

Làn sóng thứ hai của trí tuệ nhân tạo hứa hẹn sẽ thay đổi thực trạng này. Bên dưới các yếu tố xã hội của việc đến gặp bác sĩ, điểm mấu chốt của chẩn đoán bệnh là thu thập thông tin (triệu chứng, bệnh sử, các yếu tố môi trường) và dự đoán các biểu hiện của bệnh. Hành động tìm kiếm nhiều mối tương quan và đưa ra dự đoán chính xác là thế mạnh của học sâu. Chỉ cần được cung cấp đủ dữ liệu huấn luyện – trong trường hợp này là các hồ sơ y tế chính xác – một công cụ chẩn đoán dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo có thể biến mọi chuyên gia y tế thành siêu chẩn đoán, một bác sĩ với kinh nghiệm xử lý hàng triệu ca, một khả năng kỳ lạ để phát hiện các mối tương quan ẩn và một trí nhớ hoàn hảo để tăng tốc.

Đây là điều mà RXTThinking đang cố gắng xây dựng. Do một nhà nghiên cứu người Trung Quốc giàu kinh nghiệm từng làm việc tại Thung lũng Silicon và Baidu sáng lập, mô hình khởi nghiệp này đang huấn luyện các thuật toán trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực y tế để trở thành các công cụ siêu chẩn đoán có thể được sử dụng ở bất kỳ đâu tại Trung QUốc. Thay vì thay thế bác sĩ bằng các thuật toán, ứng dụng chẩn đoán dựa trên trí tuệ nhân tạo của RXTThinking hỗ trợ họ. Nó hoạt động như một ứng dụng điều hướng cho quá trình chẩn đoán bệnh, sử dụng tất cả các kiến thức mà nó thu thập được để đề xuất hướng đi tốt nhất nhưng vẫn để bác sĩ là người lèo lái chính và đưa ra quyết định cuối cùng.

Vì thuật toán sẽ có thêm nhiều thông tin hơn sau mỗi ca cụ thể, nó dần dần thu hẹp phạm vi các loại bệnh và yêu cầu làm rõ thêm các thông tin cần thiết để hoàn thành chẩn đoán. Một khi các thông tin cần thiết đã được điền đầy đủ để cho phép thuật toán đưa ra kết quả với mức độ chắc chắn cao, nó sẽ đưa ra một dự đoán về nguyên nhân của các triệu chứng, cùng với các khả năng khác có thể xảy ra và phần trăm khả năng chúng là nguyên nhân thật sự.

Ứng dụng này không bao giờ vượt qua bác sĩ, người luôn có thể chọn hướng đi khác so với gợi ý của ứng dụng – nhưng nó dựa trên hơn 400 triệu hồ sơ bệnh án có sẵn và liên tục quét các ấn phẩm y tế để đưa ra các gợi ý. Nó giúp phổ biến các kiến thức y tế đẳng cấp thế giới một cách bình đẳng khắp các xã hội có sự bất bình đẳng cao, và cho phép tất cả các bác sĩ và y tá tập trung vào các công việc mang tính ‘người’ khác mà không máy móc nào có thể làm được: làm cho bệnh nhân cảm thấy được quan tâm và an ủi họ khi kết quả chẩn đoán không lấy gì làm sáng sủa.

ĐÁNH GIÁ CÁC THẨM PHÁN

Các nguyên tắc tương tự đang được áp dụng cho hệ thống pháp lý của Trung Quốc, một bộ máy quan liêu khác nằm ngổn ngang với nhiều mức độ chuyên môn cao thấp khác nhau không đồng đều giữa các khu vực. iFlyTek đã đi đầu trong việc áp dụng trí tuệ nhân tạo vào toà án, xây dựng các công cụ và thực hiện một chương trình thí điểm tại Thượng Hải, sử dụng dữ liệu từ các vụ án trong quá khứ để đưa ra các ý kiến gợi ý cho các thẩm phán dựa trên cả bằng chứng lẫn tuyên án. Một hệ thống tham chiếu chéo về bằng chứng sử dụng nhận dạng giọng nói và kỹ thuật thao tác trên ngôn ngữ tự nhiên bằng máy tính để so sánh tất cả các bằng chứng được trình bày, bao gồm lời khai, tài liệu và các tư liệu nền – và tìm ra các mô hình thực tế mâu thuẫn. Nó sẽ cảnh báo thẩm phán về các xung đột này, cho phép các nhân viên toà án có cơ sở để điều tra và làm rõ thêm.

Một khi quyết định của toà được đưa ra, thẩm phán có thể chuyển sang một công cụ trí tuệ nhân tạo khác để lấy ý kiến về việc kết án. Trợ lý kết án bắt đầu với mô hình thực tế – hồ sơ tội phạm, tuổi tác, thiệt hại do bị cáo gây ra, và các yếu tố liên quan – sau đó, các thuật toán này quét hàng trăm hồ sơ toà án để tìm ra các vụ án tương tự. Nó dùng cơ sở kiến thức này để đưa ra mức án đề nghị như số năm tù hay số tiền phạt hành chính cho bị cáo. Thẩm phán cũng có thể xem các vụ án tương tự dưới dạng các điểm dữ liệu nằm rải rác trên biểu đồ X-Y, nhấp vào từng điểm để xem chi tiết về mô hình thực tế dẫn đến bản án. Nó là một quá trình xây dựng sự nhất quán trong một hệ thống với hơn 100 000 thẩm phán, và nó cũng có thể kiềm chế các ngoại lệ mà các mô hình bản án họ đưa ra có xu hướng đẩy họ ra xa khỏi mô hình chính thống. Một tỉnh tại Trung Quốc thậm chí còn sử dụng trí tuệ nhân tạo để đánh giá và xếp hạng tất cả các công tố viên về hiệu suất của họ. Một số toàn án tại Mỹ đã triển khai các thuật toán tương tự để tư vấn về mức độ rủi ro trong việc tạm tha cho các tù nhân. Tuy nhiên, tính hợp lý của vai trò và sự thiếu minh bạch của các công cụ trí tuệ nhân tạo này đã bị thách thức ở các toà án cấp cao hơn.
Cũng như ‘hệ thống điều hướng’ dành cho bác sĩ của RXThingking, các công cụ tư pháp của iFlyTek chỉ là: các công cụ hỗ trợ cho con người thực sự đưa ra quyết định sáng suốt, bằng cách trao quyền cho thẩm phán với các khuyến nghị được đưa ra dựa trên việc phân tích dữ liệu, chúng có thể giúp cân bằng sự chênh lệch giữa công lý và tính chính xác, sự thiên bị vốn có sẵn trong mỗi con người kể cả những thẩm phán được đào tạo tốt nhất. Các học giả trong lĩnh vực pháp lý của Mỹ đã minh hoạ về sự chênh lệch lớn trong các bản án dựa trên sự đấu tranh lẫn nhau giữa nạn nhân và bị cáo ở Mỹ. Và những thành kiến về mặt tư pháp có thể không nguy hại bằng khi so với nạn phân biệt chủng tộc: một nghiên cứu của các thẩm phán người Israel chỉ ra rằng họ đưa ra những phán quyết nghiêm khắc hơn trong các phiên xét xử diễn ra trước bữa trưa và khoan dung hơn trong các phiên xét xử diễn ra sau một bữa ăn ngon.

AI LÃNH ĐẠO

Vậy quốc gia nào sẽ dẫn đầu trong danh mục kinh doanh trí tuệ nhân tạo rộng lớn này? Ngày nay, nước Mỹ đang tận hưởng vị trí dẫn đầu trong làn sóng này (90-10), nhưng tôi tin rằng, trong vòng 5 năm tới, Trung Quốc sẽ thu hẹp khoảng cách đó (70-30), và chính phủ Trung Quốc có cơ hội tốt hơn trong việc tận dụng sức mạnh của trí tuệ nhân tạo. Mỹ có một lợi thế rõ ràng trong việc triển khai công nghệ này một cách nhanh chóng và thu được lợi nhuận: tối ưu hoá trong các ngành như ngân hàng, bảo hiểm hoặc bất cứ ngành nào có nhiều dữ liệu đã được cấu trúc sẵn và có thể được khai thác để đưa ra quyết định tốt hơn. Các công ty của họ có các chất liệu thô và sức mạnh ý chí doanh nghiệp để áp dụng các ứng dụng của trí tuệ nhân tạo nhằm tối đa hoá lợi nhuận của họ.

Hẳn rằng Trung Quốc sẽ tụt hậu trong thế giới doanh nghiệp truyền thống, nhưng nó có thể dẫn đầu trong các dịch vụ công và các ngành công nghiệp có khả năng thực hiện các bước nhảy vọt để thoát khỏi các hệ thống lỗi thời, hệ thống tài chính non nớt và hệ thống chăm sóc sức khoẻ mất cân bằng của đất nước này giúp tạo cho nó một sự khuyến khích mạnh mẽ để xem xét lại cách phân phối các dịch vụ như tín dụng tiêu dùng và chăm sóc y tế. Các ứng dụng trí tuệ nhân tạo sẽ biến các điểm yếu này thành các điểm mạnh khi tái định hình lại các ngành công nghiệp này từ đầu.

Các ứng dụng của làn sóng trí tuệ nhân tạo thứ hai có tác động ngay lập tức lên thế giới thực, nhưng các thuật toán tự bản thân nó vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào các thông tin kỹ thuật số do con người cung cấp. Làn sóng trí tuệ nhân tạo thứ 3 thay đổi tất cả những điều này bằng cách cung cấp cho trí tuệ nhân tạo các công cụ thu thập thông tin có giá trị nhất của con người: mắt và tai.

LÀN SÓNG THỨ BA: TRÍ TUỆ NHÂN TẠO CÓ NHẬN THỨC

Trước khi trí tuệ nhân tạo ra đời, tất cả máy móc đều điếc và mù. Chắc chắn là bạn có thể chụp ảnh kỹ thuật số và ghi âm kỹ thuật số, nhưng đó chỉ là một phương thức tái tạo môi trường âm thanh và hình ảnh để con người có thể hiểu được – bản thân máy móc không thể hiểu được các sản phẩm tái tạo đó. Đối với một cái máy tính thông thường, một bức ảnh chỉ là một sự sắp xếp ngẫu nhiên mang tính vô nghĩa của các điểm ảnh mà nó phải lưu trữ. Đối với một cái iPhone, một bài hát chỉ là một chuỗi các ký tự không và một mà nó phải phát cho con người nghe.

Tất cả những điều này thay đổi với sự ra đời của trí tuệ nhân tạo có nhận thức. Các thuật toán giờ đây có thể nhóm các điểm ảnh từ một bức ảnh hoặc một video thành các cụm có ý nghĩa và nhận dạng các đối tượng theo cách thức tương tự như bộ não của chúng ta: một chú chó có lông màu vàng, đèn giao thông, gương mặt của bạn… Điều tương tự diễn ra với dữ liệu âm thanh. Thay vì lưu trữ các tệp âm thanh một cách thuần tuý dưới dạng các bộ sưu tập các bit kỹ thuật số, các thuật toán có thể chọn ra các từ và thường phân tích ý nghĩa của các câu đầy đủ.

Làn sóng trí tuệ nhân tạo thứ ba hướng đến việc mở rộng và tăng cường sức mạnh của nó trong môi trường của chúng ta, số hoá thế giới xung quanh ta thông qua sự phổ biến của các thiết bị cảm biến và các thiết bị thông minh. Các thiết bị này biến thế giới vật lý thành dữ liệu số. Các dữ liệu này sẽ được phân tích và tối ưu hoá bằng các thuật toán học sâu. Amazon Echo đang số hoá môi trường âm thanh trong nhà của con người. City Brain của Alibaba đang số hoá các luồng giao thông đô thị thông qua hệ thống máy quay và trí tuệ nhân tạo nhận dạng đối tượng. Camera trên iPhone X của Apple và Face++ thực hiện các hoạt động số hoá tương tự cho khuôn mặt, sử dụng dữ liệu nhận thức để bảo vệ điện thoại hoặc ví kỹ thuật số (ví điện tử) của bạn.

CÁC SIÊU CƯỜNG TRÍ TUỆ NHÂN TẠO SO VỚI PHẦN CÒN LẠI CỦA THẾ GIỚI

Bất kể khoảng cách hiện tại giữa Trung Quốc và Mỹ lớn đến đâu, thì những khác biệt đó sẽ sớm nhạt nhoà đi khi so sánh giữa hai cường quốc về trí tuệ nhân tạo này với phần còn lại của thế giới. Các doanh nhân ở Thung lũng Silicon thích mô tả các sản phẩm của họ là ‘dân chủ hoá’, ‘kết nối nhân loại’, và, tất nhiên, ‘làm cho thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn’. Việc coi công nghệ như một phương thuốc vạn ứng có khả năng chữa trị cho tất cả các vấn đề bất bình đẳng toàn cầu đã luôn là một thứ gì đó giống như một ảo ảnh đầy mê hoặc, nhưng trong thời đại của trí tuệ nhân tạo, nó có thể trở thành một thứ nguy hiểm hơn nhiều. Nếu không được kiểm soát, trí tuệ nhân tạo sẽ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng ở cả cấp độ quốc tế và quốc gia. Nó sẽ làm gia tăng thêm khoảng cách giữa các siêu cường về trí tuệ nhân tạo với toàn bộ phần còn lại của thế giới, và có thể sẽ phân chia xã hội thành các tầng lớp như trong cuốn sách khoa học giả tưởng đen tối của Hao Jingfang.

Là một công nghệ và một ngành công nghiệp, trí tuệ nhân tạo hướng đến sự độc quyền một cách tự nhiên. Việc trí tuệ nhân tạo phụ thuộc vào số lượng và chất lượng dữ liệu để trở nên tốt hơn, hoàn thiện hơn, tạo ra một chu trình tự duy trì: các sản phẩm tốt hơn mang đến nhiều người dùng hơn, lượng người dùng lớn tạo ra thêm một lượng dữ liệu lớn hơn, và lượng dữ liệu đó giúp tạo ra các sản phẩm tốt hơn, và do đó lại kéo thêm nhiều người dùng, và thêm dữ liệu. Một khi một công ty nhảy được lên vị trí đầu tiên, loại chu kỳ lặp lại này có thể biến sự dẫn đầu đó thành một rào cản không thể vượt qua cho các công ty khác muốn gia nhập ngành.

Các công ty của Trung Quốc và Mỹ đã khởi động quá trình này, vượt lên dẫn đầu thế giới. Canada, Anh, Pháp và một số quốc gia khác có các nhà nghiên cứu và các phòng thí nghiệm hàng đầu, nhưng họ thường thiếu các nguyên liệu cần thiết khác để trở thành siêu cường thật sự về trí tuệ nhân tạo: một lượng người dùng cơ sở đủ lớn và một doanh nhân doanh nhân năng động cùng hệ sinh thái đầu tư mạo hiểm. Ngoài Deepmind của London, chúng tôi chưa thấy các công ty trí tuệ nhân tạo đột phá nào từ các quốc gia này. Tất cả bảy người khổng lồ về trí tuệ nhân tạo và một lượng áp đảo các kỹ sư giỏi nhất về trí tuệ nhân tạo đã tập trung ở Mỹ và Trung Quốc. Họ đang xây dựng các kho dữ liệu khổng lồ để phục vụ nhiều loại sản phẩm khác nhau, như xe tự lái, công cụ dịch thuật, máy bay không người lái tự động, nhận dạng khuôn mặt, kỹ thuật thao tác trên ngôn ngữ tự nhiên bằng máy tính, và nhiều ứng dụng khác. Các công ty này càng tích luỹ nhiều dữ liệu, thì các công ty từ các quốc gia khác sẽ càng khó lòng cạnh tranh được.

Khi trí tuệ nhân tạo vươn những xúc tu của nó vào mọi khía cạnh của đời sống kinh tế, lợi nhuận sẽ chảy vào túi các pháo đài sở hữu dữ liệu và nhân tài trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. PwC ước tính rằng Mỹ và Trung Quốc sẽ thu được khoảng 70% trong tổng số 15.7 nghìn tỉ đô la mà trí tuệ nhân tạo sẽ tạo ra cho nền kinh tế toàn cầu vào năm 2030, chỉ riêng Trung Quốc đã mang về 7 nghìn tỉ đô la. Những nước khác sẽ chỉ chia nhau phần còn lại, trong khi các siêu cường về trí tuệ nhân tạo này sẽ tăng năng suất của mình ở quê nhà và thu lợi nhuận từ thị trường toàn cầu. Các công ty mỹ sẽ thống lĩnh thị trường ở các nước phát triển, trong khi các đế chế về trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc sẽ có cơ hội tốt hơn để giành lấy thị phần của mình tại Đông Nam Á, Châu Phi và Trung Đông.

Tôi sợ rằng quá trình này sẽ làm trầm trọng thêm và gia tăng sự chia rẽ giữa những người nắm trong tay trí tuệ nhân tạo và những người không. Trong khi các quốc gia giàu có về trí tuệ nhân tạo kiếm được lợi nhuận đáng kinh ngạc, những quốc gia đứng sau cánh cửa công nghệ và kinh tế này sẽ thấy mình tụt lại rất xa ở phía sau. Với việc sản xuất và dịch vụ ngày càng được các máy móc thông minh đặt tại các siêu cường về trí tuệ nhân tạo thực hiện tốt hơn, các nước đang phát triển sẽ mất đi một lợi thế cạnh tranh mà những người tiền nhiệm của họ đã sử dụng để khởi động sự phát triển: lao động phổ thông giá rẻ.

Số lượng dân số trẻ lớn từng là lợi thế lớn nhất của những quốc gia này. Nhưng trong thời đại của trí tuệ nhân tạo, nhóm người này sẽ bị biến thành những công nhân thời vụ không thể tìm được công việc có hiệu quả về mặt kinh tế. Sự biến chuyển lớn này sẽ biến họ từ một động cơ tăng trưởng thành gánh nặng – và là một nguy cơ phát nổ nếu chính phủ của họ không thể đáp ứng được nhu cầu của họ về một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Không còn cơ hội để thoát khỏi cảnh nghèo đói, các nước nghèo sẽ trở nên đình trệ trong khi các siêu cường về trí tuệ nhân tạo cất cánh. Tôi sợ rằng sự chia rẽ kinh tế này sẽ ngày càng lớn và buộc các nước nghèo rơi vào tình trạng phụ thuộc hoặc hoàn toàn lệ thuộc. Chính phủ của họ có thể cố gắng đàm phán với các siêu cường để họ đồng ý cung cấp công nghệ trí tuệ nhân tạo, thị trường giao dịch và truy cập dữ liệu để đảm bảo viện trợ kinh tế cho người dân của họ. Bất cứ lời đề nghị nào cũng sẽ gây bất lợi bởi nó không dựa trên sự khách quan hay bình đẳng giữa các quốc gia.

CỖ MÁY TRÍ TUỆ NHÂN TẠO BẤT BÌNH ĐẲNG

Việc thúc đẩy sự phân cực đang diễn ra trên toàn bộ nền kinh tế toàn cầu cũng sẽ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng ngay trong nội bộ các siêu cường về trí tuệ nhân tạo. Hấp lực tự nhiên của trí tuệ nhân tạo đối với độc quyền sẽ đưa mô hình kinh tế nơi mà người thắng lấy hết vào nhiều ngành công nghiệp khác, và sự thiên vị về kỹ năng của công nghệ sẽ tạo ra một thị trường việc làm phân nhánh, loại bỏ tầng lớp trung lưu. “Sự phân tách vĩ đại” về năng suất và tiền lương đã tạo ra một chỗ rách giữa một phần trăm và chín mươi chín phần trăm còn lại. Khi trí tuệ nhân tạo được phát triển đến một mức độ nhất định, tôi cho rằng, nó sẽ xé toạc chỗ rách này ra không thương tiếc.

Chúng ta đã thấy xu hướng phát triển độc quyền này trên thế giới trực tuyến. Internet được cho là nơi người ta tự do cạnh tranh và là một sân chơi bình đẳng, nhưng trong một vài năm trở lại đây, nhiều chức năng trực tuyến cốt lõi đã biến thành các đế chế độc quyền. Đối với phần lớn các thế giới phát triển, Google thống trị công cụ tìm kiếm, Facebook chiếm lĩnh mạng xã hội và Amazon sở hữu thương mại điện tử. Các công ty internet của Trung Quốc có xu hướng ít lo lắng hơn về việc “ở trong làn đường của chính họ”, vậy nên càng có nhiều cuộc giao tranh giữa những người khổng lồ này, nhưng phần lớn các hoạt động trực tuyến của Trung Quốc vẫn được chuyển qua tay một số công ty nhất định.

Trí tuệ nhân tạo sẽ mang xu hướng độc quyền tương tự đến nhiều ngành công nghiệp, làm xói mòn cơ chế cạnh tranh của các thị trường trong quá trình phát triển của nó. Chúng ta có thể thấy sự xuất hiện nhanh chóng của một công ty đầu sỏ mới , một nhóm các nhà vô địch trong ngành công nghiệp dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo, những người sở hữu lợi thế về dữ liệu lớn hơn so với các đối thủ cạnh tranh và có khả năng tự nuôi sống mình cho đến khi chúng hoàn toàn không thể chạm tới được. Luật chống độc quyền của Mỹ thường khó được thực thi trong tình huống này, vì yêu cầu trong luật pháp của Mỹ là các nguyên đơn phải chứng minh việc độc quyền đang thực sự gây hại cho người tiêu dùng. Ngược lại, người độc quyền trí tuệ nhân tạo có thể sẽ cung cấp dịch vụ tốt hơn và tốt hơn nhiều với giá rẻ cho người tiêu dùng, một động thái có thể thực hiện được nhờ năng suất và tính hiệu quả có được nhờ công nghệ.

Nhưng trong khi các công ty độc quyền về trí tuệ nhân tạo này giảm giá, họ cũng sẽ tạo ra sự bất bình đẳng. Lợi nhuận của công ty sẽ bùng nổ, tạo ra sự giàu có cho các nhà điều hành cao cấp và các kỹ sư ưu tú đủ may mắn để bắt tay vào hành động. Hãy tưởng tượng: Uber sẽ thu về lợi nhuận khủng đến thế nào nếu không phải trả tiền cho tài xế nào hết? Hay Apple sẽ thu về lợi nhuận khủng đến thế nào nếu không cần phải dùng đến công nhân trong nhà máy để làm ra iPhone? Hay Walmart sẽ thu về lợi nhuận khủng đến thế nào nếu không cần phải trả tiền cho thu ngân, nhân viên kho vận và tài xế xe tải?

Thúc đẩy sự bất bình đẳng về thu nhập sẽ là sự xuất hiện của một thị trường lao động ngày càng phân nhánh. Các công việc còn lại sẽ có xu hướng là công việc sinh lợi cho những người có thu nhập cao hoặc các công việc có thu nhập thấp trong những ngành công nghiệp khó khăn. Nguy cơ về sự thay thế được dẫn chứng trong các số liệu trước đó phản ánh điều này. Những công việc khó khăn nhất sẽ được tự động hoá – những công việc nằm trong góc phải của “vùng an toàn” – bao gồm cả hai đầu của phổ thu nhập: CEO và trợ lý chăm sóc sức khoẻ, các nhà đầu tư mạo hiểm và nhân viên mát-xa.

Trong khi đó, nhiều ngành nghề tạo nên nền tảng của tầng lớn trung lưu như: tài xế xe tải, kế toán, quản lý văn phòng… sẽ bị bỏ trống. Chắc chắn là, chúng ta có thể cố gắng chuyển những người lao động này vào một số nghề nghiệp có tính xã hội cao hơn, yêu cầu mức độ khéo léo cao hơn và an toàn hơn. Những người lạc quan rằng công nghệ sẽ giúp cải thiện cuộc sống của con người theo hướng tốt hơn chỉ ra rằng, trợ lý chăm sóc sức khoẻ tại nhà đang là nghề phát triển nhanh nhất ở Mỹ. Nhưng nó cũng là một trong những ngành mà công nhân có trình độ thấp cố gắng gia nhập.

Càng khiến cho nhiều người buộc phải tham gia những công việc như thế này trong khi người giàu dùng trí tuệ nhân tạo như một đòn bẩy để có được lợi nhuận khổng lồ không chỉ tạo ra sự bất bình đẳng lớn trong xã hội. Tôi sợ rằng nó cũng sẽ chứng tỏ tính không bền vững và không ổn định một cách đáng sợ.

MỘT BỨC TRANH GHÊ RỢN

Khi chúng ta quét qua chân trời kinh tế, chúng ta thấy rằng trí tuệ nhân tạo hứa hẹn tạo ra sự giàu có ở quy mô chưa từng thấy trước đây trong lịch sử nhân loại – điều đáng lý ra phải được ăn mừng. Nhưng nếu để nó phát triển một cách tự phát, trí tuệ nhân tạo sẽ làm cho sự phân phối tài sản trên toàn cầu không những trở nên bất bình đẳng hơn mà còn trở nên vô vọng hơn. Các nước không sở hữu công nghệ trí tuệ nhân tạo sẽ không thể nào bước lên được nấc thang của sự phát triển kinh tế mà bị rớt xuống tình trạng lệ thuộc vĩnh viễn. Những nước nắm trong tay công nghệ trí tuệ nhân tạo sẽ tích luỹ được những khối tài sản khổng lồ cũng như chứng kiến sự phát triển rộng rãi của độc quyền trong nền kinh tế và một thị trường lao động bị chia thành các nhóm đặc quyền kinh tế.

Đừng nhầm lẫn: đây không chỉ là sự khởi đầu thông thường của sự huỷ diệt sáng tạo của chủ nghĩa tư bản, một quá trình trước đây đã giúp dẫn đến một trạng thái cân bằng mới với nhiều công việc hơn, thu nhập cao hơn và chất lượng cuộc sống tốt hơn cho tất cả mọi người. Thị trường tự do được cho là có khả năng tự điều chỉnh, nhưng các cơ chế tự điều chỉnh này bị phá vỡ trong một nền kinh tế do trí tuệ nhân tạo điều khiển. Lao động giá rẻ không thể cạnh tranh được với máy móc, và độc quyền dựa trên dữ liệu có khả năng tự phục hồi vĩnh viễn.

Các lực lượng này kết hợp với nhau để tạo ra một hiện tượng lịch sử độc đáo, một hiện tượng sẽ làm rung chuyển nền tảng của thị trường lao động, nền kinh tế và xã hội của chúng ta. Ngay cả khi những dự đoán khủng khiếp nhất về thất nghiệp không hoàn toàn thành hiện thực, thì tác động xã hội của sự bất bình đẳng trầm trọng có thể gây chấn thương nghiêm trọng. Chúng ta không bao giờ xây dựng các thành phố có khả năng gập – mở như trong cuốn sách khoa học viễn tưởng của Hao Jingfang, nhưng trí tuệ nhân tạo có nguy cơ tạo ra một hệ thống đẳng cấp, trong đó thế giới bị chia thành giới tinh hoa về trí tuệ nhân tạo và một tầng lớp khác mà nhà sử học Yuval N.Harari đã gọi một cách tàn nhẫn là ‘tầng lớp vô dụng’, những người không bao giờ có thể tự tạo ra đủ giá trị kinh tế để tự nuôi sống mình. Thậm chí, tệ hơn là, lịch sử gần đây đã cho chúng ta thấy sự mong manh của thể chế chính trị và kết cấu xã hội có thể phải đối mặt với sự bất bình đẳng đầy khắc nghiệt. Tôi sợ rằng những biến động gần đây chỉ là một bước chạy thử nghiệm cho tình trạng xâu xé sẽ thực sự xảy ra trong thời đại của trí tuệ nhân tạo.