Nguồn: Internet
Thuỳ sưu tầm và biên dịch

Victor Hugo và Oscar Wilde cùng nhìn vào một thế giới, nhưng họ lại rút ra những chân lý khác biệt hoàn toàn.

Cả hai đều nhìn thấy sự khổ đau, thói đạo đức giả, sự tàn bạo và bất công. Cả hai đều viết về những con người bị nghiền nát bởi những kỳ vọng của xã hội. Nhưng trong khi Hugo tin rằng đau khổ luôn mang một ý nghĩa nào đó, thì Wilde lại đặt câu hỏi liệu đau khổ có thực sự nên tồn tại hay không. Trong khi Hugo tự hỏi làm thế nào con người có thể được cứu rỗi, thì Wilde lại thắc mắc tại sao ngay từ đầu người ta lại phải bị phán xét.

Trong thế giới của Hugo, nỗi đau không bao giờ là ngẫu nhiên. Nó đè nặng lên linh hồn cho đến khi thứ gì đó bên trong hoặc là tan vỡ, hoặc là chuyển hóa. Những nhân vật như Jean Valjean được cứu không phải bởi sự quyến rũ hay tài năng xuất chúng, mà bởi lòng khoan dung — ngay cả khi người ta không thực sự xứng đáng với lòng khoan dung đó — và bởi quyết định thầm lặng và gây kiệt quệ, là tiếp tục lựa chọn sống tử tế trong một thế giới luôn trừng phạt điều đó. Hugo tin rằng đạo đức là một gánh nặng tất yếu và cần thiết. Xã hội có thể tàn độc, nhưng mỗi cá nhân vẫn mang trên mình trách nhiệm phải vượt lên trên sự tàn độc đó. Trong mắt ông, đau khổ có thể thanh lọc tâm hồn. Vì vậy, nghệ thuật có một nhiệm vụ: thức tỉnh lương tri, phơi bày bất công, và khẳng định rằng lòng trắc ẩn luôn có giá trị.

Wilde nhìn vào cùng một ngôn ngữ đạo đức đó và thấy nó thật rỗng tuếch. Với ông, đạo đức không hẳn là một chân lý phổ quát mà giống như một màn trình diễn hơn – một thứ mà xã hội sử dụng để duy trì quyền lực trong khi giả vờ giữ gìn đức hạnh. Trong tác phẩm “Bức chân dung của Dorian Gray”, sự tha hóa không đơn thuần sinh ra từ sự buông thả, mà từ một nền văn hóa bị ám ảnh bởi vẻ bề ngoài và luôn khao khát tiêu diệt những gì không theo khuôn khổ. Wilde đã chứng kiến xã hội trừng phạt sự khác biệt một cách dễ dàng nhân danh chính nghĩa, và sự phán xét đã ngụy trang thành lòng tốt nhanh chóng đến thế nào. Ông không tin vào các quyền năng đạo đức vì ông từng sống dưới sự áp đặt của nó và từng bị nó nghiền nát.

Đối với Wilde, nghệ thuật không phải là một công cụ để giáo huấn đạo đức. Nó là một hành động tự do. Cái đẹp không cần biện minh thông qua lòng tốt. Nó tồn tại theo những điều kiện của riêng nó. Đó là lý do tại sao ông khẳng định rằng sách không thể là đạo đức hay phi đạo đức – chúng chỉ có thể là trung thực hay dối trá, sống động hay tẻ nhạt. Trong khi Hugo tin rằng nghệ thuật nên cứu rỗi nhân loại, Wilde lại tin rằng nghệ thuật nên giải phóng nhân loại.

Sự mâu thuẫn giữa hai tư tưởng này tác động tới chúng ta một cách sâu sắc bởi nó phản ánh một câu hỏi mà chúng ta vẫn đang chật vật tìm lời giải. Phải chăng đau khổ là điều gì đó giúp chúng ta trở thành những người tốt hơn, hay là điều gì đó bị áp đặt lên chúng ta một cách không cần thiết bởi các hệ thống cứng nhắc? Nghệ thuật nên dạy chúng ta cách sống, hay nên thách thức những quy tắc áp đặt lên cách chúng ta sống? Khi một ai đó gục ngã, họ cần sự cứu rỗi – hay cần được khoan dung khỏi sự phán xét?

Hugo tin tưởng vào sự tiến bộ về mặt đạo đức. Wilde hoài nghi sự chắc chắn về mặt đạo đức. Một người tin vào sức mạnh của sự chuyển hóa thông qua trách nhiệm. Người kia lại tin vào mối nguy hiểm khi bị định nghĩa bởi những kỳ vọng về đức hạnh của xã hội.

Tuy vậy, cả hai hệ tư tưởng đều có vẻ không trọn vẹn khi đứng tách biệt một mình.

Hugo nhắc nhở chúng ta rằng lòng trắc ẩn mà thiếu đi trách nhiệm thì có thể trở nên sáo rỗng. Wilde nhắc nhở chúng ta rằng đạo đức mà thiếu đi lòng khoan dung sẽ trở thành sự tàn bạo.

Ở giữa hai luồng tư tưởng đó chính là sự giằng xé của kiếp người – vừa khao khát ý nghĩa, vừa khao khát tự do, muốn trở nên tốt đẹp hơn mà không bị hủy hoại trong quá trình đó.